Wstęp
Według amerykańskiego teoretyka mediów Jasona Mittella gatunkowość jest nieodłączną cechą telewizji. Ma ona duże znaczenie zarówno w kategoryzowaniu i określaniu telewizyjnych tekstów, jak i w praktykach "zewnętrznych" w stosunku do nich, czy to związanych z produkcją (układanie ramówki, kanały tematyczne) czy z recepcją (praktyki fanowskie - obecnie rozwijające się głównie w Internecie). Mimo to, teoria gatunku telewizyjnego nie jest zagadnieniem często omawianym przez badaczy mediów. Dlaczego? Mittell opisuje dwa najważniejsze powody takiego stanu rzeczy:
- Wielu badaczy uważa, że teoria gatunku została już wyczerpująco omówiona przez teoretyków literatury i filmu. Ustalone przez nich pojęcia i konkluzje mogą być więc stosowane w badaniach nad każdym medium.
- Teoria gatunku może wydawać się przestarzała - kojarzona głównie z badaniami formalnymi czy strukturalistycznymi nie pomaga rozwiązać najbardziej nurtujących problemów współczesnej teorii, dotyczących związków telewizji z większymi systemami władzy kulturowej i polityki. Nawet Jane Feuer, autorka dotychczas (przed Mittellem) najbardziej wpływowego tekstu o gatunkowości telewizyjnej, zdaje się potwierdzać tę tezę.
Mittell proponuje natomiast podejście odmienne, którego punktem wyjścia jest założenie, że gatunek jest przede wszystkim kategorią kulturową.
Tradycyjna analiza gatunku i założenie tekstualistyczne
Koncepcja Mittella jest alternatywą w stosunku do tradycyjnych analiz, dla których kluczowe są następujące pytania:
- pytania o definicję - jakie są podstawowe elementy konstytuujące dany gatunek? jak wyglądają mechanizmy formalne, które go ustanawiają? co jest jego esencją? (przykład takiego podejścia: książka S. Neala i F. Krutnika)
- pytania o interpretację - jakie są tekstowe znaczenia danego gatunku? w jakim kontekście społecznym można je umieścić? (przykład: książka E. Ann Kaplan)
- pytania o historię - w jaki sposób zmieniają się gatunki? jaki związek z tymi zmianami mają ogólne transformacje kulturowe i społeczne? (przykład: analiza sitcomu w przytaczanym już tekście Jane Feuer)
Głównym założeniem wszystkich tych podejść jest założenie tekstualistyczne czyli przyjęcie, że gatunek jest jedynie atrybutem tekstu. Zgodnie z tą teorią nakreślić można jednoznaczny podział na teksty i inne czynniki (przemysł, widownia, kultura). "Inne czynniki" nie mają bezpośredniego wpływu na gatunek.
Wg Mittella gatunek nie jest komponentem tekstu, ale formą kategoryzującą teksty.
Gatunek nie jest komponentem tekstu, gdyż:
- Elementy przyporządkowane danej kategorii nie definiują jej. Każdy z nich posiadać może tę samą cechę, ale nie znaczy to, że będzie ją miała także sama kategoria. Teksty medialne mają wiele komponentów, ale tylko niektóre z nich służą określeniu gatunku (np. sceneria w westernach, akcja w filmach sensacyjnych itd.). To, który z komponentów zostanie wybrany nie jest zależne od samego tekstu, ale także od "innych czynników".
- Gatunek jest zależny od intertekstualności tekstów. Pojedynczy tekst nie może tworzyć gatunku, ale większa ich ilość także nie może samoistnie łączyć się w grupy. Potrzebne są więc "zewnętrzne" w stosunku do tekstu praktyki produkcji i recepcji. Nawet gdy jeden tekst wręcz dosłownie odwołuje się do drugiego (jak tutaj), "wywołanie" intertekstualności nadal zależne jest od widzów i ich kompetencji (czy znają serial/program/gatunek do którego pierwotny tekst się odwołuje?).
Kulturowa aktywność jest więc konieczna, by powstał gatunek. Ustanawiany jest on przez relacje pomiędzy tekstami, przemysłem, widzami i kontekstami historycznymi. Taka definicja gatunku wykracza poza sztuczny, arbitralny podział na tekst i kontekst, charakterystyczny dla teorii tradycyjnych.
Praktyki dyskursywne
Jason Mittell przyjmuje, że gatunek jest formacją dyskursywną. Odwołuje się on do teorii Michela Foucault. Według francuskiego badacza formacje dyskursywne to historycznie uwarunkowane systemy wiedzy, konceptualnych kategorii, które definiują kulturowe doświadczenie w systemie władzy, posługującej się „reżimem prawdy”. Tworzą tym samym strukturę rozumienia świata, wykluczając jednocześnie alternatywne sposoby pojmowania go. Formacje te wydają się być „naturalne”, ale są konstytuowane kulturowo, co jest ukrywane.
Gatunki służą kategoryzowaniu tekstów. Są formacjami dyskursywnymi gdyż tworzą pojęciowe pola wiedzy, do których odwołujemy się w codziennym doświadczaniu kultury. By zrozumieć dyskursy gatunkowe musimy przeanalizować więc nie tylko teksty, ale przede wszytkim konteksty i praktyki krążące wokół tekstów, odpowiedzieć na pytania: jak dany gatunek jest postrzegany? jakie koncepcje łączone są z poszczególnymi gatunkami?
Potrzeba jest analiza praktyk dyskursywnych, wśród których wyróżnić można trzy podstawowe:
- definicja ("to sitcom, bo na ścieżce dźwiękowej słychać śmiech")
- interpretacja ("sitcomy odzwierciadlają i podtrzymują status quo")
- ewaluacja ("sitcomy to lepsza rozrywka niż soap opery")
Jak powinna wyglądać analiza gatunku?
Analiza nie powinna być przeprowadza na pojedynczych elementach gatunkowości (tylko teksty, tylko produkcja, itd.), ale opisywane powinny być wszelkie jej objawy (podania prasowe, reklamy, wypowiedzi fanów, itd.). Raczej należy wychwytywać te elementy, niż definiować czy interpretować sam gatunek.
Podstawowe pytania: „Co dany gatunek znaczy dla społeczności?” „Jak definicja gatunku jest artykułowana przez poszczególne grupy społeczne?”
Gatunek to zarówno proces, jak i ustalona formacja. Gatunki są płynne (zmieniają się w czasie, łączą się ze sobą, są trudne do zdefiniowania, zależne od kulturowych praktyk), ale jednocześnie posiadają pewną esencję, dzięki której każdy wie, że zarówno Poszukiwacze jak i Bez przebaczenia to westerny.
Pięć zasad kulturowej analizy gatunkowej
Cel analizy kulturowej to nie tworzenie ogólnych tez o gatunkach, ale zrozumienie jak zachowują się w konkretnych kontekstach i jak wpisują się w systemy władzy kulturowej.
Przykłady takich kulturowych analiz gatunku, znaleźć można oczywiście na blogu Mittella. Oto jedna z nich.
- Analiza gatunkowa powinna uwzględniać specyficzne atrybuty medium - przy analizowaniu telewizji nie można stosować koncepcji ukutych przez teoretyków filmu (różnice: w TV fikcja miesza się z faktami; występują zarówno elementy narracyjne, jak i nienarracyjne; występują kanały i ramówki tematyczne; aktywność widzów jest większa).
- Badania gatunku powinny negocjować pomiędzy specyficznością i generalizacją - należy wybrać jeden specyficzny element gatunku (historyczny punkt zwrotny, podstawowy problem społeczny, początki gatunku) lub przeprowadzić case study, ale i tak należy odnieść się do praktyk produkcji i recepcji.
- Historie gatunków powinny być pisane przy użyciu dyskursywnych genealogii - należy badać jak największą ilość objaw gatunkowości = szerokość pola zagadnień ważniejsza niż dogłębna interpretacja.
- Gatunki powinny być rozumiane jako praktyki kulturowe - należy uwzględnić rozróżnienie na gatunki historyczne, stworzone na skutek praktyki kulturowej (większość) oraz gatunki teoretyczne, stworzone przez teoretyków (np. film noir), które także poprzez wniknięcie w kulturowe doświadczenie mogą stać się historyczne.
- Gatunki powinny być usytuowane w większych systemach kulturowych hierarchii i relacji władzy - media są częścią społecznego kontekstu i relacji władzy, należy więc analizować je uwzględniając te systemy; gatunki zawsze związane są z władzą (nawet te pozornie apolityczne).
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz